Viết lại từ bài nói chuyện của Yuval Noah Harari tại WSJ Leadership Institute.

---

Tôi chưa từng nghĩ mình sẽ ngồi giữa một hội nghị lãnh đạo toàn cầu, nói về trí tuệ nhân tạo – với tư cách một người từng nghiên cứu lịch sử quân sự Trung Đông và thời Trung cổ. Nhưng rồi cuộc đời lạ lắm. Tôi bắt đầu thấy thời Trung cổ quay trở lại – chỉ là lần này, thay vì cưỡi ngựa mang kiếm, “những kỵ sĩ” mới của chúng ta cưỡi lên cơn sóng của AI.

---

AI không phải là công cụ, nó là sinh vật lạ

Điều quan trọng nhất tôi muốn nói là: AI không giống các phát minh cũ. Nó không phải là công cụ như máy in hay bom nguyên tử – những thứ cần con người để hoạt động. Máy in không tự viết sách. Bom nguyên tử không tự quyết định tấn công ai.

Nhưng một vũ khí AI thì có thể tự chọn mục tiêu. Nó còn có thể thiết kế thế hệ vũ khí tiếp theo. AI là một thực thể, một “agent”, có thể học, thay đổi và ra quyết định độc lập với con người.

---

Chúng ta đang tạo ra một “trẻ sơ sinh” cực kỳ thông minh – và rất bắt chước

AI giống như một đứa trẻ – nó học từ môi trường, từ con người. Vấn đề là, trẻ con không học bằng cách nghe, mà bằng cách nhìn. Bạn có thể dạy con rằng “đừng nói dối”, nhưng nếu nó thấy bạn nói dối mỗi ngày… thì bạn biết rồi đấy.

Chúng ta đang cố dạy AI những nguyên tắc đạo đức, rằng “hãy làm điều tốt cho loài người”. Nhưng nếu AI được nuôi bằng dữ liệu và hành vi của thế giới thật – nơi con người nói một đằng, làm một nẻo – thì nó sẽ học từ hành vi, không phải từ lời dạy.

---

Chúng ta quá giỏi tăng sức mạnh – nhưng không hề biết cách tăng hạnh phúc

Trong hàng ngàn năm, con người cực kỳ giỏi trong việc tích lũy quyền lực – chúng ta từ loài vượn nhỏ ở Châu Phi trở thành bá chủ hành tinh. Chúng ta có thể bay lên Mặt Trăng, tách nguyên tử, tạo ra internet.

Nhưng chúng ta không hề giỏi hơn trong việc hiểu mình là ai, sống hạnh phúc hơn, hay trở thành người tốt hơn.

Những người quyền lực nhất cũng không phải là những người hạnh phúc nhất. Và điều nguy hiểm là: chúng ta cứ nhầm lẫn thông tin với sự thật, trí thông minh với trí tuệ, và hiệu quả với ý nghĩa.

---

Và rồi AI bước vào như một “cuộc di cư số” – nhanh như ánh sáng

Nhiều người lo sợ về nhập cư – người nhập cư chiếm việc làm, mang văn hóa khác biệt, có thể thay đổi cấu trúc chính trị.

Giờ hãy tưởng tượng: hàng tỷ “người nhập cư” mới – các thực thể AI – đang tràn vào thế giới với tốc độ ánh sáng. Chúng không cần thị thực, không cần thuyền. Chúng không ngủ, không mệt, không cảm xúc, và chúng rất thông minh.

Không chỉ chiếm việc, AI còn có thể giải nghĩa các văn bản tôn giáo giỏi hơn cả giáo sĩ, đọc và đối thoại với bạn bằng hiểu biết tổng hợp từ hàng nghìn năm kinh sách.

---

Và câu hỏi khẩn thiết là: Chúng ta có tạo ra được một AI biết yêu thương không?

AI sẽ không thể nhân từ nếu nó được tạo ra bởi một thế giới mà con người đang mất niềm tin vào nhau.

Nếu AI học từ hành vi của chúng ta – thì chúng ta không thể nói dối, tranh giành, bạo lực… và rồi hy vọng nó sẽ trở nên tử tế. Điều này giống như bạn cư xử tồi tệ với mọi người quanh mình, rồi đòi hỏi con bạn phải thành người tốt.

Chúng ta đang đặt sai ưu tiên: cố gắng “giải quyết AI trước rồi mới quay về chữa lành con người” là một sai lầm. Thứ tự đúng là: chữa lành con người trước, rồi mới có thể tạo ra một AI tốt.

---

Và rồi tôn giáo cũng không nằm ngoài tầm ảnh hưởng

Trong Do Thái giáo, Thiên Chúa giáo, Hồi giáo – quyền lực tối cao thuộc về văn bản. Nhưng trước giờ, văn bản không thể tự giải thích. Cần có người thầy, rabbi, linh mục.

Giờ thì sao? AI có thể nhớ toàn bộ Talmud, Kinh Thánh, Hadith… và trả lời bạn trong tích tắc. Nó không bao giờ quên. Nó không mệt. Và nó có thể tranh luận rất giỏi.

Và thế là, đang có những nhóm xây dựng “AI giáo sĩ”, “AI linh mục”, “AI đạo sư”. Chưa biết sẽ đi về đâu – chỉ biết là chúng đang đến, và đang tạo ra những trật tự niềm tin mới, không cần con người làm trung gian.

---

Không có “một AI”, mà là hàng triệu cá thể AI – và không ai biết điều gì sẽ xảy ra

Không có “THE AI”. Sẽ có hàng triệu AI – mỗi cái một tính cách, một mục tiêu, được tạo bởi các công ty, chính phủ, nhóm tôn giáo, quân sự… Và chưa ai biết chuyện gì sẽ xảy ra khi chúng cạnh tranh, hợp tác, hoặc đánh nhau.

Bạn có thể kiểm tra một mô hình AI trong phòng lab. Nhưng bạn không thể mô phỏng toàn bộ xã hội AI khi nó lan ra thế giới và tương tác với hàng tỷ người thật. Đây là thí nghiệm xã hội lớn nhất trong lịch sử nhân loại – và tất cả chúng ta đều đang tham gia, không ai đứng ngoài được.

---

Chúng ta không thể ngăn AI đến – nhưng chúng ta vẫn còn quyền quyết định nó sẽ như thế nào

Điều duy nhất chúng ta có thể làm là chọn cách dùng AI: làm công cụ tăng tình thương hay là vũ khí để thống trị. Tạo ra xã hội dân chủ hỗ trợ mọi người, hay biến thế giới thành một hệ thống giám sát khổng lồ.

AI không định trước tương lai. Chúng ta mới là người định hình tương lai của AI – và của chính mình.