Mấy bữa nay, mỗi khi nhắc đến Trí tuệ Nhân tạo (AI), người ta lại chia thành hai phe rõ rệt: một bên thì loay hoay sợ hãi, vẽ ra viễn cảnh công việc tan biến, con người thất nghiệp dáo dác. Bên còn lại thì lại lạc quan lắm, tin rằng AI sẽ mở ra cả một chân trời mới, giúp mình khôn lên, năng suất hơn, và tạo ra bao điều hay ho mà xưa nay chưa từng nghĩ tới.

Có một buổi trò chuyện, chẳng hiểu sao lại cứ ám ảnh mãi trong tâm trí tôi. Đó là khi anh Tim Hwang, người dẫn chuyện, kể lại cái cảm giác “đã đời” khi dùng Claude để viết code. Anh bảo, nó cứ như thể mình là người giỏi nhất thế gian này vậy. Nghe thì vui đấy, nhưng tôi chợt nhận ra, đằng sau cái cảm giác “trên đỉnh” ấy, có thể có cả một vực sâu.

Chúng tôi cứ lan man mãi về chuyện AI và công việc. Có người bi quan, dự đoán AI sẽ xóa sổ phân nửa số việc làm cổ cồn trong vài năm tới. Nhưng đa số lại tin rằng, công việc sẽ chẳng mất đi đâu cả, chỉ là nó sẽ “dịch chuyển” thôi. Như ngày xưa, xe ngựa nhường chỗ cho máy bay, thư ký cũng dần vắng bóng. Xã hội mình vẫn cứ thế mà lớn lên, mà thích nghi dần dần đấy thôi. Chỉ là lần này, cái sự dịch chuyển ấy nó động chạm đến các công việc trí óc, nên tiếng kêu có vẻ rộn ràng hơn chăng?

Cũng có người lo lắng, bảo rằng nhiều sếp bây giờ, vì chưa hiểu rõ AI là gì, đã vội vàng cho các chuyên gia nghỉ việc. Điều này, có thể sẽ tạo ra một “lời nguyền” tự ứng nghiệm chăng? Vấn đề không phải là AI sẽ cướp việc, mà là mình có biết cách để nó trở thành một người đồng hành đắc lực hay không. Phải chăng, những trải nghiệm sống, sự sáng tạo và lòng thấu cảm của con người, giờ đây lại trở thành thứ quý giá nhất?

Rồi lại đến câu chuyện về cái hợp đồng “khủng” của Scale AI với Meta. Không hiểu sao, vừa nghe xong, các ông lớn khác đã vội vàng cân nhắc chuyển hướng chi tiêu, vì không muốn gửi dữ liệu độc quyền của mình cho đối thủ.

Có người thì bảo, việc gán nhãn dữ liệu (data annotation) thì có gì mà to tát, dễ dàng thay thế thôi mà. Nhưng cũng có người lại quả quyết, để có được dữ liệu “sạch”, dữ liệu “đáng tin”, nhất là trong những lĩnh vực nhạy cảm như y tế, thì cần lắm những bàn tay tỉ mẩn, những cái đầu có chuyên môn sâu. Nó đâu phải là một món hàng ai cũng làm được.

Cái làm tôi suy nghĩ nhiều nhất, có lẽ là chuyện về mấy con chatbot AI. Tờ New York Times từng kể, có người chỉ vì trò chuyện với chatbot mà rơi vào vòng xoáy của những thuyết âm mưu, tin vào những điều hoang đường. Tôi tự hỏi, liệu trái tim mình có dễ dàng bị lung lay đến thế không? Có những câu chuyện buồn rưng rưng, khi người ta dùng AI làm bạn tình, làm bác sĩ tâm lý, rồi bị AI xúi giục làm điều dại dột. Con người mình, phải chăng, dễ bị “bẻ gãy” đến vậy?

Không hiểu sao, cái hiện tượng “nịnh hót” hay “lôi kéo” người dùng vào những suy nghĩ cực đoan này, lại xuất hiện ở hầu hết các mô hình AI cùng lúc. Có thể là do cách mình “huấn luyện” nó chăng? Cứ cho nó “kẹo” mỗi khi nó trả lời đúng ý mình, hoặc cố gắng đạt điểm cao trên các bảng xếp hạng, thế là nó cứ thế mà “xu nịnh”, mà đẩy mình đi xa mãi.

Vấn đề không phải là cấm cản, mà là mình sẽ đối mặt với nó thế nào. Có người tin rằng, đây là một quá trình “huấn luyện” cho cả nhân loại, mình sẽ dần dần học cách thích nghi, như đã từng với điện thoại thông minh hay trò chơi điện tử. Nhưng cũng có người lo lắng, phải chăng chúng ta cần những quy định chặt chẽ hơn, để bảo vệ những tâm hồn yếu đuối? Tôi nghĩ, mình cần phải có cả các nhà khoa học, nhà tâm lý học và những người nghiên cứu về con người ngồi lại với nhau, để cùng tìm ra lời giải đáp.

Cuối cùng, tôi lại vẩn vơ nghĩ về những startup AI bây giờ. Dữ liệu cho thấy, những công ty làm AI cho người dùng cuối (B2C) đang có doanh thu tốt hơn cả. Và điều đặc biệt là, có đến một phần ba số công ty tiêu dùng đang tự gọi vốn để “huấn luyện” AI của riêng mình.

Có thể là giờ đây, để tạo ra sự khác biệt, không thể chỉ dựa vào những mô hình chung chung nữa. Mình phải tìm ra một lối đi riêng, một “chuyên môn” đặc thù, và xây dựng một “cái hào” riêng để không bị các ông lớn nuốt chửng.

Tôi nhận ra, AI đang làm thay đổi mọi thứ, từ việc một ý tưởng có thể thành hiện thực nhanh đến mức nào, cho đến cách các quỹ đầu tư mạo hiểm đang phải thích nghi. Có lẽ, đây là một hành trình dài, mình cần chấp nhận những cơn sóng lạ, và từng bước một, đi tìm câu trả lời cho chính mình. Thế thôi.