Mọi người hay nói, cuộc sống này luôn có những “bước ngoặt”, những “chuyển mình” lớn lao mà thoạt nhìn ta cứ ngỡ bình thường thôi. Dạo này, tôi hay nghĩ về Trí tuệ Nhân tạo (AI) trong y khoa, tự dưng thấy nó cũng lạ lẫm, và đầy những điều hay ho như thế. Cứ ngỡ mọi chuyện vẫn y nguyên, thế mà lại có một làn gió mới thoảng qua, nhẹ nhàng lắm, nhưng đủ sức lay động cả những điều căn cốt nhất. Giống như ngày xưa, ta bỗng nhận ra vẻ đẹp của một phép tính đại số tưởng khô khan, vậy mà nó lại mở ra cả một vũ trụ mới để hiểu về thế giới này.

Cái sự chuyển mình ấy, không hiểu sao, nó len lỏi vào từng ngóc ngách của ngành y. Từ việc đọc những tấm phim chụp X-quang, MRI tưởng chừng phức tạp, giờ đây máy móc lại có thể “nhìn” sâu hơn, hiểu thấu hơn, giúp các bác sĩ có thêm “đôi mắt” tinh tường. Rồi đến cả chuyện dự đoán những rủi ro sức khỏe trong tương lai, chẩn đoán bệnh nhanh hơn, chính xác hơn, hay thậm chí là “tìm ra” những loại thuốc mới. Nghe có vẻ to tát, nhưng mà mình cứ thấy nó gần gũi như thể những củ khoai lang hay cái ấm chè tươi ông bà mình vẫn dùng vậy, đơn giản mà hữu ích lạ thường.

Trí tuệ nhân tạo vốn dĩ đã có mặt trong bệnh viện, trong phòng khám từ nhiều năm rồi, như mấy cô trợ lý chuyên ghi chép hay mấy cái máy trả lời tự động vậy. Nhưng mấy năm trở lại đây, đặc biệt là khoảng năm năm đổ lại, không hiểu sao nó lại được “chắp thêm cánh” bởi cái “trí tuệ tạo sinh” (generative AI) kia. Nó không chỉ đơn thuần là tự động hóa nữa, mà còn biết dự đoán, biết “tạo ra” những điều mới mẻ. Nhờ đó mà những dữ liệu y tế tưởng chừng khô khan, nay bỗng biết kể những câu chuyện sâu sắc hơn về từng người bệnh, về cách cơ thể họ phản ứng với bệnh tật, với thuốc men.

Dĩ nhiên, cái gì mới cũng đi kèm ít nhiều lo âu. Lòng mình đôi khi cũng băn khoăn không biết rồi mọi chuyện sẽ ra sao. Liệu AI có “nhầm lẫn” gì không? Ai sẽ chịu trách nhiệm nếu có chuyện không hay xảy ra? Những câu hỏi cứ líu ríu trong đầu. Thế là người lớn lại phải ngồi lại với nhau, tỉ mẩn đặt ra những lằn ranh, những điều lệ. Ở Mỹ thì có Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) hay Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ (AMA), Viện Y khoa Quốc gia, họ cứ cặm cụi xây dựng những “hàng rào” thật chắc chắn, cốt sao cho mọi sự được an toàn và công bằng.

Dù gì đi nữa, cái tình người, cái sự sẻ chia vẫn luôn ở đó. Người bác sĩ vẫn sẽ là sợi dây nối ấm áp nhất giữa công nghệ và trái tim người bệnh. Họ vẫn là người lắng nghe, người thấu hiểu những tâm tư, nguyện vọng, và là người giải thích những điều mà cỗ máy kia dù thông minh đến mấy cũng khó lòng làm được. Cái vai trò của họ vẫn là không thể thay thế. Thế thôi.

Không hiểu sao, dòng tiền đầu tư vào lĩnh vực y tế và AI này cũng chảy về dồn dập hơn từ năm 2020, lên đến khoảng 11 tỉ đô la chỉ trong năm 2024 này. Có lẽ họ cũng thấy, đây là một con đường đáng để đi. Chợt nghĩ đến những ngôi trường đại học như Yale, nơi những con người trầm tĩnh hơn một chút, họ bỏ ra hàng trăm triệu đô để nghiên cứu. Có lẽ họ làm việc không phải vì lợi nhuận, mà vì một điều gì đó lớn lao hơn: sự an toàn và lòng thiện lương, muốn xây dựng một tương lai y tế tử tế hơn.

Nghe nói ở Yale, có một phòng thí nghiệm nhỏ thôi mà hay ho lắm. Anh Rohan Khera và những cộng sự cứ cặm cụi ngày đêm ở Phòng thí nghiệm Khoa học Dữ liệu Tim mạch (Cards Lab). Họ miệt mài tạo ra những công cụ AI giúp chẩn đoán, điều trị chính xác hơn cho bệnh tim mạch. Có một ứng dụng tên là ECGGPT, nó giống như một người bạn thầm lặng, tự động đọc kết quả điện tâm đồ (ECG) rồi đưa ra một bản báo cáo đầy đủ. Điều mình quý nhất là họ muốn ai cũng có thể chạm tay vào sự tốt đẹp ấy, chỉ cần một chiếc điện thoại thôi là có thể biết được trái tim mình đang ra sao. Cái máy có khi còn “nhìn” thấy những điều mà mắt thường hay kinh nghiệm của con người khó lòng nhận ra, như dấu hiệu của bệnh suy tim chẳng hạn.

Giá mà mọi thứ cứ suôn sẻ như ta mong đợi. Nhưng may sao, cho đến giờ, những trường hợp AI “chẩn đoán sai” còn rất hạn chế, bởi vì mỗi khi có chút chệch choạc, vẫn có một bàn tay ấm áp của bác sĩ thật sự ở đó để kiểm tra lại, để chỉnh sửa, để vỗ về. Họ là những “người gác cổng” cuối cùng, đảm bảo mọi thứ vẫn đi đúng hướng.

Cuối cùng, cái điều mình trăn trở nhất, cũng là “câu hỏi triệu đô” cho cuộc sống này là: liệu chúng ta có thực sự khỏe mạnh hơn không, khi có AI hỗ trợ? Vấn đề không phải là công nghệ có đó không, mà là liệu nó có dễ dàng đến tay mọi người, mọi người có sẵn lòng đón nhận, và chúng ta có đủ “không gian” hay “năng lượng” để nó nảy mầm, để nó phát huy hết tác dụng không.

AI bây giờ, mình cứ thấy nó giống như ngày xưa ông bà mình có cái bóng đèn đầu tiên, hay cái điện thoại bàn cứ rè rè. Tưởng đơn giản mà thay đổi cả thế giới mình biết, thay đổi cách mình sống, cách mình quan tâm nhau. Thôi thì, cứ tin rằng những điều tốt đẹp rồi sẽ đến, từng bước một. Thế thôi.