Có bao giờ bạn ngồi lại, lặng lẽ nhìn về phía sau, rồi thấy trong lòng dấy lên một nỗi bâng khuâng khó tả? Không phải là nhớ nhung suông, mà là một câu hỏi cứ thế lởn vởn: “Giá mà… thì sao nhỉ?” Một tiếng thở dài rất khẽ…

Tôi vẫn nhớ câu chuyện về một người bà, và cô con gái của mình. Cả hai cứ chờ, cứ nghĩ người kia sẽ nói lời xin lỗi trước. Rồi thời gian cứ trôi, cho đến khi không còn kịp nữa. Cái “giá mà” ấy, nó cứ day dứt mãi, như một vết sẹo chẳng bao giờ lành.

Hay một câu chuyện lớn hơn, về những kế hoạch quan trọng của cả một đất nước, rơi vào tay người khác nhưng lại bị xem nhẹ, rồi sau đó là một cuộc chiến, những mất mát không thể gọi tên. Chẳng hiểu sao, con người ta cứ hay thế. Cứ nghĩ mọi chuyện rồi sẽ ổn, rồi sẽ tự nhiên mà qua…

Chúng ta cứ ngỡ mình biết hết mọi thứ. Cứ nghĩ, à, sinh nhật mình thì mình phải biết rõ chứ. Nhưng kì thực, cái ngày ta chào đời, ta đâu có tự mình chứng kiến. Ta chỉ “tin” vào lời cha mẹ thôi. Hay như chuyện trái đất quay, cứ vô tư tin như thế, mà chẳng mấy khi chịu khó đào sâu, xem nó vận hành ra sao.

Cái sự “tự cho là mình biết” ấy nó cứ đeo bám mình dai dẳng phết. Hồi còn đi học, tôi cũng từng ngớ ngẩn nghĩ vị triết gia kia viết bằng tiếng Latinh, rồi nhận ra mình sai toét. Lúc ấy thì ngượng dã man. Nhưng rồi cũng thấy, hóa ra, đôi khi sai lại là khởi đầu cho một sự tò mò, một hành trình đi tìm cái “biết” thật sự.

Chúng ta cứ thế, mặc nhiên tin vào những điều người ta vẫn thường nói, mà chẳng mấy khi đặt ngược câu hỏi: “Thật không?” “Tại sao lại như vậy?”

* * *

Người ta vẫn hay bảo, học lịch sử để không lặp lại sai lầm. Nhưng tôi thấy, lịch sử không phải là tất cả những gì đã xảy ra đâu. Nó chỉ là những mảnh vụn còn lại, được ghi chép, được người đời sau kể lại thôi. Bao nhiêu là chuyện, bao nhiêu là số phận, cứ thế trôi vào quên lãng, chẳng để lại một dòng…

Vậy nên, người làm sử như tôi, không phải để kể lại những con số khô khan, mà để tìm kiếm ý nghĩa trong những dòng chữ cũ, để hiểu “vì sao” mọi thứ lại thành ra như thế. Nhưng để “biết trước tương lai” hay “tự tay tạo ra nó,” thì quả thực, vẫn là một câu chuyện lạ lẫm.

Thế nhưng, có một cách, tôi vẫn hay thử, lạ lạ mà hay phết. Thay vì cứ mãi lần mò đi tìm câu trả lời cho tương lai từ những mảnh ghép vụn vặt của quá khứ, sao mình không thử “quay ngược” một chút?

Thử nhắm mắt lại xem. Cứ hình dung mình đang ở tuổi 70, 80… Ngồi trên chiếc ghế quen thuộc, nhìn về phía khung cửa, hay đôi khi là nhìn vào đôi bàn tay đầy vết chân chim. Lúc ấy, mình sẽ cảm thấy thế nào? Những quyết định mình đã đưa ra hôm nay, nó đã dẫn mình đến đâu? Có điều gì mình ước “giá mà hồi ấy…”, hay có điều gì mình mỉm cười mãn nguyện, “may quá, mình đã làm điều đó”?

Tôi vẫn hay tự hỏi mình như thế, nhất là những lúc đứng trước một lựa chọn khó. Chẳng hạn như chuyện với các cô con gái nhỏ. Chúng cứ thích nghịch đất cát cho bẩn hết quần áo. Hồi trẻ, chắc tôi sẽ cằn nhằn lắm. Nhưng giờ, thử “du hành” đến năm 83 tuổi xem, cái việc quần áo bẩn ấy liệu còn quan trọng không, hay cái quan trọng là con được vui, được khám phá thế giới này theo cách của riêng nó, dù đôi khi hơi… lấm lem một chút?

Cái cảm giác “nhìn lại” từ một ngày rất xa ấy, nó giúp mình thấy rõ hơn cái giá trị thực sự của mỗi khoảnh khắc, mỗi lựa chọn mình đang có ngay bây giờ.

* * *

Thế là tôi nhận ra, cái tương lai mà mình vẫn hay nghĩ nó sẽ tự động đến ấy, hóa ra lại là một bức tranh mình đang từng nét, từng nét một vẽ nên. Mỗi hành động nhỏ hôm nay, mỗi lời nói, mỗi quyết định, đều là những nét cọ đầu tiên cho câu chuyện ngày mai. Như ông Kennedy ngày xưa, ông ấy dám nói về việc đưa người lên mặt trăng, dù lúc ấy chẳng ai biết làm thế nào. Nhưng cái niềm tin, cái khao khát ấy, nó đã vẽ nên một con đường.

Không hiểu sao, cái việc tự mình viết nên câu chuyện đời mình, nó lại khiến mình thấy hạnh phúc lạ. Có lẽ là vì mình được làm chủ, được sống trọn vẹn với những gì mình tin.

Mà không chỉ chuyện mình mình đâu. Có những “cái gì sẽ xảy ra nếu…” lớn hơn, cho cả một cộng đồng, cả một thế giới. Như chuyện khí hậu này, hay chuyện tiêu thụ thịt sữa quá đà kia. Dù biết rõ ràng, biết bao nhiêu bằng chứng hiện ra trước mắt, mà chẳng hiểu sao, mình vẫn cứ hay tặc lưỡi bỏ qua, cứ nghĩ “chắc không đến nỗi nào đâu.” Cái “tặc lưỡi” ấy, liệu bao nhiêu năm nữa, con cháu mình sẽ lại hỏi “giá mà hồi ấy…”?

Thế nên, đừng vội nghĩ những tiếc nuối của người khác sẽ chẳng bao giờ là của mình. Chúng ta có lí do để làm những việc mình đã làm, nhưng rồi đôi khi, chính những lí do ấy lại trở thành điều mình hối hận về sau.

Cuộc đời này, rồi sẽ tử tế với mình thôi, nếu mình chịu khó ngồi lại, tự tay mình vẽ nên nó, đừng để nó trôi tuột đi, rồi cứ mãi băn khoăn cái tiếng “giá mà…” cho đến tận cuối cùng. Chỉ là, một chút nghĩ suy vẩn vơ, trong một chiều mưa dầm…

Thế thôi.