Một bước ngoặt then chốt trong sự hình thành OpenAI và mối quan hệ phức tạp với Elon Musk:

---

Năm 2018, một điều bất ngờ đã xảy ra: Elon Musk, người từng là đồng sáng lập và nhà tài trợ lớn cho OpenAI, quyết định rút lui.

Cú rút đó không đơn giản là “dứt áo ra đi.” Trong một cuộc họp nội bộ, Musk đưa ra nhiều lý do khác nhau – và, như thường lệ với Elon, tất cả đều vừa đúng, vừa mâu thuẫn.

Một mặt, ông cho rằng OpenAI sẽ không thể nào xây dựng trí tuệ nhân tạo cấp độ AGI nếu vẫn giữ mô hình phi lợi nhuận. Không đủ vốn, không đủ sức cạnh tranh. Tesla, công ty ông đang điều hành, có nguồn lực mạnh hơn – nên theo ông, AGI nên được theo đuổi ở đó.

Mặt khác, ông cũng nhắc lại chính điều ông từng cảnh báo: nếu theo đuổi lợi nhuận, OpenAI sẽ dễ rơi vào con đường nguy hiểm, nơi mục tiêu tài chính có thể che mờ yếu tố an toàn và đạo đức – điều ban đầu ông thành lập OpenAI để tránh.

Một thực tập sinh ngồi trong cuộc họp đã không thể im lặng. “Nhưng chẳng phải ông từng nói mô hình vì lợi nhuận là không an toàn sao?” – cậu ta hỏi. Musk, vẻ bực bội nhưng vẫn điềm tĩnh, đáp: “Cậu không thể tưởng tượng tôi đã suy nghĩ về chuyện này bao nhiêu đâu. Tôi thật sự sợ công nghệ này.” Rồi… ông gọi cậu thực tập là đồ ngốc.

Đằng sau những phát ngôn lộn xộn ấy, một sự chuyển mình âm thầm đã bắt đầu.

Sau khi Musk rút lui, OpenAI thay đổi mô hình hoạt động: từ một tổ chức phi lợi nhuận trở thành một tổ chức “phi lợi nhuận có công ty con vì lợi nhuận giới hạn” – một cấu trúc kỳ lạ, mang cả lý tưởng lẫn thực tế tài chính. Họ cần tiền. Họ cần người tài. Và để có được cả hai, họ cần một mô hình có thể trao phần thưởng – ví dụ như cổ phần – cho nhân viên.

Từ đây, trong nội bộ OpenAI bắt đầu hình thành hai “phe”:

• Một bên là những người lo về an toàn, về hậu quả dài hạn của AGI – tiêu biểu là Dario Amodei, nhà nghiên cứu kỳ cựu, cùng em gái là Daniela. Họ đại diện cho nhóm “doomer” – lo sợ một tương lai AI mất kiểm soát, nên tập trung vào nghiên cứu cẩn trọng.
• Phía còn lại là những người hướng đến ứng dụng thực tiễn, muốn đưa AI vào tay người dùng nhanh chóng – dẫn đầu bởi Greg Brockman, kỹ sư phần mềm rời MIT, người theo đuổi cách tiếp cận “boomer”: phát triển, thương mại hóa, mở rộng quy mô.

Thật thú vị, những ranh giới ấy không hề cố định.

Amodei sau đó rời đi và lập ra Anthropic, với tuyên bố rằng OpenAI đã rời xa sứ mệnh ban đầu. Nhưng theo nhà báo Karen Hao, chính Anthropic cũng đi vào con đường cũ: vẫn tập trung vào quy mô, vẫn giữ văn hóa kín tiếng.

Ilya Sutskever, một trong những nhà khoa học đầu tiên tại OpenAI, cũng từng là “boomer chính hiệu.” Có lần ông nói: “Tôi nghĩ rất có thể không lâu nữa bề mặt Trái đất sẽ phủ đầy trung tâm dữ liệu và nhà máy điện.” Vài năm sau – cụ thể là 2023 – chính ông lại trở thành người tham gia vào cuộc “đảo chính” bất ngờ nhằm lật đổ Altman, vì cho rằng OpenAI đang đi lệch khỏi sứ mệnh đạo đức.

Câu chuyện lúc này không còn là boomer hay doomer, mà là một thứ… lai: boomer-doomer – những người vừa tin tưởng mãnh liệt vào sức mạnh của AI, vừa sợ hãi chính điều đó.

Những người tin và những người lo, hóa ra đều có chung một điểm: họ tin rằng công nghệ này có sức mạnh thật. Sức mạnh đủ để thay đổi cả một nền văn minh.

---

Và rồi – người có sức mạnh thật sự, là ai?

Giữa làn sóng tranh luận, lý tưởng, cảnh báo – Sam Altman vẫn lặng lẽ làm điều ông giỏi nhất: xoay sở.

Tại hội nghị Sun Valley 2018, Altman tình cờ gặp Satya Nadella – CEO của Microsoft – ở cầu thang. Trong khoảnh khắc ngắn ngủi ấy, Altman tranh thủ… chào hàng. Ông vẽ nên viễn cảnh hợp tác giữa OpenAI và Microsoft, với lời hứa về tương lai AI thuộc về cả thế giới, không riêng một công ty nào.

Nadella đồng ý. Và chỉ trong vòng một năm, Microsoft rót 1 tỷ đô – phần lớn là tín dụng điện toán đám mây Azure – cho OpenAI. Sau đó con số này tăng lên hơn 10 tỷ đô.

Để so sánh: tại Trung Quốc, nơi AI phát triển mạnh không kém, một nhóm nghiên cứu dù xuất sắc đến mấy cũng không thể nhận được số vốn lớn như thế – trừ khi họ có một kế hoạch rõ ràng và cụ thể. Còn ở Mỹ, chỉ cần Altman – một người với tài thuyết phục và ánh hào quang từ thung lũng Silicon – đã đủ khiến những khoản tiền khổng lồ đổ về.

Altman không chỉ dẫn dắt một tổ chức nghiên cứu. Ông dẫn dắt một niềm tin – rằng AGI là có thật, rằng ta cần làm ra nó trước khi người xấu làm, rằng ông là người giữ nó an toàn.

Còn liệu ta có nên tin ông không?

Câu trả lời, có lẽ, không nằm ở ông. Mà nằm ở cách thế giới chọn bước tiếp: cùng Altman… hay chạy song song, nhưng luôn cảnh giác.