Cha tôi, người từng vật lộn cả buổi chiều với một chiếc đầu video cứng đầu, thường nói rằng giá trị thực của một công nghệ mới không nằm ở những tính năng hào nhoáng, mà ở cách nó từ từ định hình lại nhận thức của ta về thế giới và cả chính mình. Ông thường lấy ví dụ về sự chuyển đổi từ điện thoại cố định cồng kềnh sang di động, coi đó không chỉ là thay đổi cách giao tiếp, mà còn là một cuộc cách mạng thầm lặng về khái niệm “sẵn sàng kết nối”, vĩnh viễn thay đổi những quy tắc ứng xử xã hội không lời. Giờ đây, khi quan sát dòng chảy mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo, đặc biệt là sự xâm nhập của nó vào lĩnh vực giáo dục, tôi cũng đang trăn trở với một câu hỏi sâu sắc tương tự: Trong kỷ nguyên mới đầy choáng váng này, nơi thông tin dồi dào và công nghệ hứa hẹn hiện diện khắp nơi, làm thế nào để chúng ta, những nhà giáo dục, huấn luyện viên và người học suốt đời, thực sự chia sẻ kiến thức, xây dựng kết nối chân thật và duy trì một sự nghiệp có ý nghĩa?

Tôi chợt nhận ra, “khóa học” truyền thống – khối kiến thức được đóng gói gọn gàng, dự phòng sẵn sàng – giờ đây giống một đốm sáng mờ nhạt trên bờ biển đang đổi thay nhanh chóng, thay vì là ngọn hải đăng vững chãi. Hãy nghĩ về sự ra đời của “AI đeo trên người” (wearable AI): những thiết bị không còn bị gắn chặt vào màn hình mà được tích hợp vào nhịp sống hàng ngày, thì thầm câu trả lời vào tai ta hay hiển thị thông tin ngữ cảnh trực tiếp lên tầm nhìn. Có thể hình dung một thợ mộc tập sự, thay vì cặm cụi đọc sách hướng dẫn, lại nhận được chỉ dẫn ba chiều, thời gian thực chiếu thẳng lên kính bảo hộ khi họ đang dùng cưa. Điều gì sẽ xảy ra với chương trình học truyền thống khi người học đã “đeo” sẵn Chat GPT, Claude, hay Gemini Live? Bức tranh học tập đang chuyển mình từ lớp học cố định sang một môi trường thích ứng, phản hồi liên tục. Google Meet, với tính năng dịch tự động hai chiều, không chỉ là sự tiện lợi; nó còn là một cơn địa chấn dưới nền móng của các thị trường bị giới hạn địa lý, bất ngờ mời gọi một dàn hợp xướng toàn cầu vào những gì từng là cuộc trò chuyện cục bộ.

Có lẽ, trọng tâm lúc này đã dịch chuyển từ việc tỉ mỉ tạo ra nội dung tĩnh sang việc nuôi dưỡng các cộng đồng năng động. Đây không chỉ là cung cấp thông tin, mà là kiến tạo trải nghiệm, là tạo điều kiện cho việc áp dụng kiến thức vào thực tế. Khái niệm “học tập theo tình huống” (scenario learning), chẳng hạn, chuyển dịch khỏi lý thuyết trừu tượng để hướng tới những vấn đề cụ thể, mời gọi trí tuệ tập thể cùng vật lộn với các tình huống khó khăn trong đời thực. Hãy tưởng tượng một cộng đồng dựa trên tình huống dành cho những người nuôi chó lớn tuổi: thay vì một khóa học về “các bệnh thường gặp ở chó”, các thành viên cùng nhau xử lý những thách thức hành vi cụ thể, dựa vào trí tuệ tập thể, được hướng dẫn bởi một chuyên gia, và thậm chí có thể được hỗ trợ bởi chẩn đoán dựa trên AI. Sự làm chủ tri thức theo cách cộng đồng này dường như mạnh mẽ và bền bỉ hơn nhiều so với việc tiếp thu đơn độc một bài giảng được ghi sẵn.

Với những ai đang dấn thân vào biên giới mới này, tìm cách chia sẻ kiến thức và xây dựng một sự nghiệp bền vững, câu hỏi về việc xác thực thị trường cũng mang một sắc thái khác. Thời mà phân tích từ khóa chi tiết hay chiến dịch quảng cáo được xây dựng cẩn thận là thước đo duy nhất cho giá trị một ý tưởng đã qua rồi. Kinh nghiệm của tôi cho thấy một cách tiếp cận lặp đi lặp lại hơn, dễ tổn thương hơn: tạo ra “những video YouTube tệ hại” một cách thường xuyên. Nghe có vẻ phi logic, phải không? Nhưng có một sự khôn ngoan nhất định trong việc sản xuất nhanh chóng, chưa được trau chuốt. Mỗi video là một thử nghiệm nhỏ, một cuộc thăm dò giao tiếp được gửi vào không gian số. Chính trong các bình luận, thời lượng xem, những thay đổi tinh tế trong mức độ tương tác của khán giả mà người ta thực sự khám phá ra điều gì gây được tiếng vang, những câu hỏi nào thực sự khiến mọi người trăn trở, và giá trị thực sự có thể nằm ở đâu. Đây không phải là về sự hoàn hảo, mà là về sự hiện diện; không phải về một kế hoạch vĩ đại, hoàn hảo, mà là về sự gắn kết nhất quán, khiêm tốn. Đó là chiến lược “lên được cứ điểm” của Moneyball, áp dụng vào công việc giáo dục trực tuyến đầy hỗn độn nhưng cũng đầy phấn khởi.

Vẻ đẹp, và quả thực là nỗi kinh hoàng, của mô hình mới này nằm ở sự đòi hỏi không ngừng về sự gắn kết chân thật. Nó buộc ta phải bước ra khỏi vỏ bọc bóng bẩy của một chuyên gia và đón nhận vai trò một người đồng hành. Điều này có nghĩa là không chỉ chia sẻ những thành công, mà còn tiết lộ những vấp váp, những lối rẽ sai, những khoảnh khắc bối rối sâu sắc. Các khuôn khổ cá nhân, những quy trình từng bước độc đáo được đúc kết từ kinh nghiệm khó khăn của chính ta, trở thành những điểm tựa vững chắc. Chúng là giàn giáo để người khác có thể xây dựng, cung cấp một con đường dễ đi qua vùng đất thông tin vốn dĩ quá tải. Và chính sự sẵn lòng được nhìn thấy, được chân thật, được mời gọi hợp tác thay vì chỉ đơn thuần đưa ra những tuyên bố, đã cho phép chúng ta xây dựng không chỉ một công việc kinh doanh, mà còn một “khuôn viên” đích thực – một hệ sinh thái sống động, nơi học hỏi là một cuộc đối thoại không ngừng, và nơi yếu tố con người, thay vì bị AI làm lu mờ, lại nghịch lý thay, được khuếch đại và trở nên quý giá hơn.