Những năm trước, lần đầu tôi thử đeo kính thực tế ảo, cảm giác cứ như đang cột một chiếc tủ lạnh mini ngay trước mặt vậy. Lời hứa thì đầy mê hoặc, một cánh cổng mở ra những thế giới khác lạ. Nhưng thực tế thường là dây dợ lằng nhằng, và tầm nhìn thì bị bó hẹp. Đó đúng là một cỗ máy kỳ diệu, không nghi ngờ gì, nhưng lúc nào cũng thấy… tách biệt khỏi cuộc sống, như một sự kiện hơn là một phần mở rộng tự nhiên. Điều này khiến tôi tự hỏi: Điều gì thực sự giúp một công nghệ hòa mình vào đời sống thường nhật của chúng ta, thay vì chỉ là một món đồ tò mò vĩ đại, dù có chút cồng kềnh? Và khi nào thì tầm nhìn vĩ đại của ngày mai nhường chỗ cho tiện ích thầm lặng, thiết thực của hôm nay?

Mới đây, nhà quan sát sắc sảo Mark Gurman đã chỉ ra một điều khá thú vị: Mọi người đang đeo kính thông minh để tham gia các hoạt động “tìm kiếm cảm giác mạnh” – hãy nghĩ đến tàu lượn siêu tốc, hoặc một chuyến đạp xe đầy phấn khích. Trường hợp sử dụng đời thường, gần như ngẫu nhiên này, theo tôi, cực kỳ đáng suy ngẫm. Bởi trong khi những chiếc kính thực tế ảo cồng kềnh, chuyên sâu hứa hẹn cả một thế giới mới, chúng lại thường mang cảm giác như đang khoác lên mình bộ đồ lặn biển chỉ để đi dạo trong công viên. Cái gọi là “yếu tố hình thức” (form factor) đơn giản là không phù hợp. Ngược lại, kính Ray-Ban lại “dễ sử dụng hơn nhiều”, cứ như thể chúng là “kính không khí” vậy, hòa quyện gần như liền mạch vào nhịp điệu tồn tại quen thuộc.

Và tất nhiên, còn có sức nặng không ngừng của kinh tế. Có vẻ như đối với các công ty như Meta, tham vọng kiến trúc vĩ đại của kính thực tế ảo – được xây dựng từ đầu, từng thành phần đắt đỏ một – đã không chuyển hóa thành “biên lợi nhuận gộp” ấn tượng. Thực tế, Reality Labs của Meta, bộ phận chịu trách nhiệm kiến tạo những thế giới kỹ thuật số này, theo một số ước tính, đang đứng trước nguy cơ lỗ tới hai mươi tỷ đô la trong năm nay, mà vẫn chưa có “lộ trình rõ ràng” nào dẫn đến lợi nhuận hay khoảnh khắc khó nắm bắt khi “lợi thế kinh tế nhờ quy mô” cuối cùng cũng phát huy tác dụng. Áp lực tài chính này, người ta có thể suy đoán, đang âm thầm nhưng mạnh mẽ thúc đẩy một sự chuyển hướng chiến lược, một sự dịch chuyển tinh tế nhưng quan trọng sang những chiếc kính khiêm tốn hơn, có lẽ “không màn hình” hoặc “tăng cường”.

Hãy cùng xét về quy mô một chút. Apple, bậc thầy lỗi lạc trong việc tích hợp công nghệ vào đời sống hàng ngày, bán được khoảng bốn mươi triệu chiếc Apple Watch và đáng kinh ngạc là bảy mươi đến tám mươi triệu chiếc AirPods mỗi năm. Trong khi đó, kính Ray-Ban của Meta chỉ bán được khoảng một triệu chiếc vào năm ngoái, và kính thực tế ảo của họ, dù nhiều hơn với bảy triệu chiếc, vẫn mang cảm giác là một thị trường ngách. Ngay cả khi có thêm Oakley, doanh số kính thông minh có thể tăng lên hai triệu chiếc trong năm nay, một mức tăng đáng kể, nhưng vẫn bị lu mờ bởi những món đồ nhỏ bé, phổ biến của Apple. Vì sao lại có khoảng cách lớn đến vậy?

Theo tôi, đây chính là nút thắt trí tuệ thực sự của vấn đề: “hệ sinh thái”. Apple đã dành hàng thập kỷ để vun đắp một cảnh quan màu mỡ gồm nội dung, ứng dụng và sự tích hợp liền mạch – một kiểu Vườn Địa Đàng kỹ thuật số nơi mọi thiết bị đều “nói chuyện” được với nhau, và App Store hoạt động như một khu chợ sầm uất tràn ngập khả năng. Meta, bất chấp những khoản đầu tư khổng lồ, dường như đang vật lộn để tái tạo sự phát triển hữu cơ này. Hệ sinh thái của họ, theo một số nhận định, vẫn còn “rất lỏng lẻo”, một khu vườn non trẻ đang cố gắng đâm chồi trên mảnh đất có phần khô cằn. Người ta cảm thấy rằng “rất khó để mở rộng quy mô ngay cả với những chiếc kính đó”, một hạn chế cơ bản mà ngay cả yếu tố hình thức thanh lịch nhất cũng không thể đơn giản là biến mất được.

Điều này, một cách nhỏ bé, gợi nhắc tôi về những nỗ lực tự học một ngôn ngữ mới. Tôi từng ấp ủ những viễn cảnh về sự lưu loát hoàn toàn, về việc tranh luận triết học bằng một ngôn ngữ xa lạ. Nhưng sự cồng kềnh thuần túy của tham vọng lớn lao đó thường khiến tôi tê liệt. Chỉ khi tôi thu nhỏ lại, tập trung vào những cuộc trò chuyện đơn giản, hàng ngày, vào tiện ích đơn thuần của việc gọi cà phê hay hỏi đường, thì ngôn ngữ mới từ từ, gần như không thể nhận ra, bắt đầu bám rễ trong tâm trí tôi. Có lẽ, giống như Meta, tôi đã cố gắng xây dựng một nhà thờ lớn trong khi một cây cầu đơn giản, thanh lịch đã là đủ cho hành trình trước mắt.

Vậy thì, câu hỏi thực sự không chỉ là liệu kính thông minh có “tốt hơn” kính thực tế ảo hay không, mà là loại công nghệ nào chúng ta thực sự mời gọi vào cuộc sống của mình. Nó là một màn trình diễn ngoạn mục, thay đổi thế giới, hay là một sự mở rộng thầm lặng, gần như vô hình của giác quan, của khả năng chúng ta? Có vẻ như thị trường, và quả thực là những lựa chọn vô thức của chính chúng ta, đang thì thầm một câu trả lời: Cuộc cách mạng thực sự thường không bắt đầu bằng tiếng sấm sét, mà bằng một sự vừa vặn tinh tế, thoải mái; không phải bằng một thực tại hoàn toàn mới, mà bằng một sự tăng cường nhẹ nhàng cho thực tại chúng ta đang sống. Đối với Meta, sự chuyển hướng có thể không chỉ là thay đổi sản phẩm, mà là một sự đánh giá lại sâu sắc về ý nghĩa thực sự của “thực tại” trong lòng bàn tay chúng ta, hay chính xác hơn, nằm yên vị trên sống mũi ta.