Tự dưng mình đọc được một câu chuyện, về một nhà thần học sống trong những năm tháng đen tối nhất của Thế chiến thứ hai. Tên ông là Dietrich Bonhoeffer.

Người ta tống ông vào tù vì những hoạt động chống lại chế độ. Ở đó, giữa bốn bức tường, ai cũng nghĩ ông sẽ dành hết thời gian để hoàn thành nốt tác phẩm triết học để đời mà bao người đang chờ đợi. Một công việc cấp thiết, có ý nghĩa.

Nhưng không.

Trong những ngày tháng cuối cùng của cuộc đời, đối diện với cái chết cận kề, Bonhoeffer lại dành thời gian để làm thơ, viết một vở kịch, và bắt đầu một cuốn tiểu thuyết.

Tại sao vậy? Tại sao trong những lúc cùng cực nhất, con người ta lại tìm về với nghệ thuật, với những thứ có vẻ như thật phù phiếm, vô dụng?

Mình cứ nghĩ mãi về câu hỏi đó. Có người nói, đó là một sự lãng phí. Cuốn sách triết học kia dang dở, còn cuốn tiểu thuyết cũng chẳng bao giờ được viết xong.

Nhưng có lẽ, đó là một nỗ lực trong tuyệt vọng để níu giữ lấy phần Người của mình.

Giữa những đe dọa và mất mát, việc sáng tạo cho phép ông được một lần nữa chạm vào con người chân thật nhất của bản thân. Nó giống như một tiếng kêu bản năng, một lời khẳng định về tự do và sự sống.

Nghệ thuật, hóa ra, không phải là một sự xa xỉ. Đôi khi, nó là một nhu cầu thiết yếu.

Rồi mình lại đọc được một tin tức lạ kỳ của thời đại này. Rằng những công ty công nghệ lớn đang thuê các nhà thơ, nhà văn để dạy cho AI cách viết. Họ muốn những cỗ máy có thể tạo ra những câu chuyện, những vần thơ giống như con người.

Điều này thật trớ trêu, và cũng thật soi sáng.

Nó cho thấy một sự thật. Một cỗ máy có thể học được cách viết về nỗi buồn. Nó có thể được đào tạo bằng hàng trăm ngàn cuốn sách viết về tình yêu, sự mất mát, và niềm hy vọng.

Nhưng nó không biết nỗi buồn thực sự là gì. Nó không có một trái tim để mà tan vỡ, hay những đêm dài trằn trọc không yên. Nó có thể bắt chước thành quả của những cảm xúc đó, nhưng nó không thể khởi nguồn từ chính những cảm xúc ấy.

Thơ ca của Bonhoeffer được sinh ra từ những song sắt nhà tù, từ nỗi đau và sự khao khát tự do. Nguồn cơn đó, không một bộ dữ liệu nào có thể dạy được.

Và mình nhận ra, có lẽ, cái làm nên chúng ta không chỉ là khả năng sáng tạo.

Mà là sự Lựa Chọn được sáng tạo.

Giống như Bonhoeffer, khi biết rõ có những việc “quan trọng” hơn cần làm, ta vẫn có thể bỏ qua tất cả để viết một vở kịch, làm một khu vườn, hay nướng một ổ bánh mì.

Cái lựa chọn có vẻ như “lãng phí” đó, lại chính là điều khẳng định nhân tính của chúng ta một cách mạnh mẽ nhất.

Nó là một hành động của sự sống, bất chấp tất cả.