Tôi thường tự hỏi về bản chất của thời gian, không theo một nghĩa vĩ mô, vũ trụ học, mà theo cách nó dường như tăng tốc kỳ lạ xung quanh những nỗ lực của con người. Chiếc máy tính để bàn cũ kỹ của tôi, từng được coi là công nghệ đỉnh cao cách đây chỉ một thập kỷ, nay nằm một góc như di vật cồng kềnh, hữu ích cho các tác vụ hiện đại chẳng khác gì bút lông và mực tàu. Cái cảm giác bị chính những sáng tạo của mình bỏ lại phía sau này, đã gieo vào tâm trí tôi một câu hỏi lớn. Một câu hỏi vốn được thì thầm trong các tạp chí khoa học và rôm rả trên các diễn đàn đầu tư mạo hiểm: Điều gì sẽ xảy ra khi tương lai mà chúng ta hằng mong đợi không chỉ đến, mà còn ập vào hiện tại một cách đột ngột, đòi hỏi sự sắp xếp lại triệt để và tức thì gần như mọi thứ chúng ta hiểu về công việc, giá trị và cấu trúc xã hội?

Theo những bộ óc sáng suốt nhất đang dõi theo quỹ đạo phát triển của trí tuệ nhân tạo, đây không còn là một bài tập lý thuyết xa vời. Sự xuất hiện của Trí tuệ Tổng quát Nhân tạo (AGI) – những hệ thống có khả năng vượt trội trí tuệ con người trên vô vàn lĩnh vực – không phải là câu hỏi “liệu có hay không”, mà là “sẽ xảy ra rất sớm”, có thể chỉ trong vài năm tới. Đây không đơn thuần là một bước nhảy vọt công nghệ khác, như internet hay động cơ hơi nước; đó là sự thay đổi cơ bản đối với nền tảng kinh tế của chúng ta. Nếu sức lao động của con người, từng là động cơ không thể thiếu của tiến bộ, trở nên dễ dàng bị thay thế trên diện rộng, thì giá trị của nó sẽ ra sao? Nếu máy móc có thể làm được gần như mọi thứ một công nhân có thể làm, lại còn nhanh hơn và rẻ hơn, thì phần lớn chúng ta – những người đã xây dựng cuộc sống dựa trên tiền đề trao đổi công sức lấy thu nhập – sẽ đi về đâu?

Tương lai này, như những người đó lập luận, đòi hỏi một sự hiệu chỉnh triệt để trong cách chúng ta phân phối thành quả từ sự khéo léo chung của nhân loại. Nhịp điệu quen thuộc của lương bổng và lương hưu, vốn gắn bó mật thiết với hành vi lao động, có thể sẽ không còn phù hợp. Hãy tưởng tượng một thế giới nơi phần lớn của cải được tạo ra không phải bởi bàn tay hay khối óc con người, mà bởi các thuật toán. Làm thế nào để đảm bảo rằng sự dồi dào do kỷ nguyên mới này tạo ra được chia sẻ rộng rãi, thay vì bị tích trữ bởi số ít người kiểm soát các phương tiện sản xuất AI? Chính tại đây, những khái niệm như Thu nhập Cơ bản Phổ quát (UBI) hay Tài sản Cơ bản Phổ quát (UBC), từng bị bác bỏ là những viễn cảnh không tưởng, lại nổi lên không phải như những cử chỉ từ thiện, mà như những nhu cầu thiết yếu của xã hội – táo bạo, thậm chí gây sốc, nhưng có lẽ là phản ứng hợp lý duy nhất trước một sự phát triển thực sự triệt để.

Và rồi, vấn đề về quyền quản lý. Dù cuộc cạnh tranh giữa các nhà phát triển AI hiện nay đang rất khốc liệt, một cuộc chạy đua điên cuồng giành quyền tối cao, nhưng có một dòng chảy ngầm của mối lo ngại rằng chi phí và sự phức tạp khổng lồ của các hệ thống tiên tiến này sẽ khó tránh khỏi dẫn đến sự tập trung quyền lực, khi chỉ một số ít ông lớn thống trị lĩnh vực AI. Điều này đặt ra những câu hỏi gai góc về quy định: làm thế nào để thúc đẩy đổi mới mà không cho phép quyền lực phát triển vô độ? Làm thế nào để các chính phủ, thường là những cỗ máy cồng kềnh chậm chạp, có được chuyên môn cần thiết để hiểu, định hướng và, khi cần, kiềm chế những công nghệ đang di chuyển với tốc độ tên lửa? Có lẽ bạn cũng cảm thấy điều này, cảm giác rằng các thể chế được thiết kế để bảo vệ chúng ta đang vật lộn để bắt kịp một thế giới đã đi trước vài bước. Đó là một sự cân bằng bấp bênh, bởi cạnh tranh liều lĩnh cũng có thể dẫn đến các hệ thống bỏ qua các tiêu chuẩn an toàn, tạo ra những rủi ro sâu sắc hơn nhiều so với việc chỉ đơn thuần thống trị thị trường.

Tôi nhận ra rằng đây không chỉ là một vấn đề kinh tế đơn thuần; đó là một thách thức sâu sắc đối với ý chí tập thể của chúng ta. Đang có một sự thiếu hụt kỳ lạ trong hợp tác toàn cầu về quản trị AI, một tiếng vọng của cuộc chạy đua vũ trang thời Chiến tranh Lạnh, khi các quốc gia dường như chỉ chú trọng dẫn đầu hơn là hợp tác vì an toàn chung. Tuy nhiên, khi các hệ thống này trở nên mạnh mẽ hơn, một khuôn frameworks chung, một sự hiểu biết chung về ranh giới đạo đức và tiêu chuẩn an toàn, sẽ trở thành không chỉ đáng mong muốn mà còn là thiết yếu, kẻo công nghệ hoàn toàn tuột khỏi tầm kiểm soát của chúng ta. Đây là một cuộc đối thoại mà chúng ta chưa thực sự bắt đầu, chứ đừng nói là làm chủ.

Khi suy ngẫm về vị trí của mình trong thực tại đang tăng tốc này, tôi lại nghĩ về giáo dục. Bản năng của tôi, giống như nhiều người, là tự hỏi con cái chúng ta sẽ cần những kỹ năng mới nào. Nhưng có lẽ câu trả lời tức thì và thực tế nhất không phải là về việc chúng biết gì, mà là làm thế nào chúng hòa nhập. Tương lai, dường như, không thuộc về những người có thể vượt qua máy móc về mặt tư duy, mà thuộc về những người có thể học cách “nhảy múa” cùng chúng, tận dụng các hệ thống này như một yếu tố nhân lên sức mạnh, mở rộng năng lực con người thay vì chỉ đơn thuần thay thế. Vậy thì câu hỏi thực sự không chỉ là làm thế nào chúng ta phân phối lại của cải, hay điều tiết quyền lực, hay thúc đẩy sự đoàn kết toàn cầu, mà là làm thế nào chúng ta thay đổi cơ bản mối quan hệ của mình với chính trí tuệ, và làm thế nào chúng ta học cách điều khiển lực lượng khổng lồ, chưa từng có này hướng tới một tương lai nơi mọi người, chứ không chỉ một số ít đặc quyền, vẫn có thể tìm thấy chỗ đứng.