Trên giá sách, có những cuốn nằm im lìm, gáy chưa hề mở, nhưng vẫn toát ra một thứ ánh sáng âm thầm trách cứ. Chúng là những dấu tích của hoài bão tri thức thuở nào, là những tập sách tôi mua trong cơn hưng phấn của khát vọng tự hoàn thiện, tin rằng một ngày nào đó mình sẽ cần *chính xác* những tinh túy về kỹ thuật gốm Sumer cổ đại hay toàn bộ lịch sử bưu chính Anh quốc. Về bản chất, đây là một kiểu học “phòng hờ” – một giàn giáo công phu dựng lên cho cơn bão mà, thường thì, chẳng bao giờ ập đến. Thế nhưng, nếu chính kiến trúc của tri thức, cách chúng ta xây dựng và chia sẻ nó, đang trải qua một cuộc chuyển mình địa chấn thì sao?

Câu hỏi này, tôi phải thú thật, cứ luẩn quẩn trong tâm trí mình kể từ khi những tiếng vọng của Hội nghị Các Nhà Phát triển Google gần đây lọt vào tai. Với những ai ngày ngày vật lộn với công việc truyền đạt tri thức đầy phức tạp nhưng cũng diệu kỳ, các thông báo tại hội nghị không giống như những nâng cấp nhỏ giọt, mà tựa như một rung chấn nhẹ dưới nền móng của những gì chúng ta vẫn luôn làm. Cốt lõi của vấn đề dường như là: Nếu trí tuệ nhân tạo giờ đây có thể tạo ra những bài học “đo ni đóng giày” theo yêu cầu, nếu nó có thể kết hợp video và giọng nói với tốc độ kinh ngạc, vậy thì mục đích của một chương trình giảng dạy tĩnh, được dày công biên soạn, còn là gì?

Thử xem xét sự ra đời của công nghệ tạo video V3 của Google. Nếu V2 chỉ có thể ghép nối hình ảnh chuyển động từ một đoạn văn bản đơn giản, thì V3, có vẻ như, đã tìm thấy giọng nói của mình – và cả âm thanh xung quanh. Bạn gõ “một lão thủy thủ phong trần kể chuyện bão tố”, và không chỉ cảnh tượng hiện ra sống động, mà giọng nói cũng cất lên, sóng vỗ rì rào trong nền. Dường như cả một đội ngũ quay phim nhỏ bé, không mệt mỏi, đã được đặt dưới quyền tùy ý của chúng ta, sẵn sàng biến hóa cả những ý tưởng sư phạm thoáng qua nhất. Đây không còn đơn thuần là tạo nội dung; đây là hiện thực hóa một câu chuyện, một trải nghiệm giác quan, từ ý niệm thuần túy. Và rồi có “Flow”, nghe không giống một tính năng phần mềm mà giống một tuyên ngôn triết học về sự linh hoạt của quá trình sáng tạo – một “công cụ làm phim” có thể dàn dựng các yếu tố do AI tạo ra một cách rời rạc, cho phép tạo ra những câu chuyện phong phú, phức tạp mà trước đây cần cả một studio. Nó là một công cụ hứa hẹn sẽ đan kết những mảnh vụn sáng tạo kỹ thuật số thành một tổng thể mạch lạc, vượt ra ngoài những đoạn clip đơn lẻ để trở thành một tác phẩm vĩ đại hơn, điện ảnh hơn.

Tuy nhiên, cảm giác choáng váng thực sự về mặt trí óc chỉ ập đến khi ta xem xét sự tích hợp đáng kinh ngạc của AI Gemini của Google. Hãy hình dung một trí tuệ được lồng ghép sâu sắc vào mọi ngóc ngách đời sống số của bạn – lịch, email, tài liệu – đến mức nó có thể, với sự cho phép của bạn, truy cập vào kho lưu trữ riêng tư về suy nghĩ và ý định của bạn. Một sinh viên đang vật lộn với một khái niệm cụ thể có thể hỏi Gemini: “Hãy giải thích Chiến tranh năm 1812 trong bối cảnh bài luận của tôi về sức mạnh hải quân”, và AI sẽ không chỉ tìm kiếm từ kho tàng internet bao la; nó sẽ lấy thông tin từ *chính những ghi chú của họ*, những câu hỏi trong quá khứ, hay dấu chân tri thức của họ. Đây không chỉ là học tập cá nhân hóa; đây là việc học hiểu *chính bạn*, người học, theo cách gần gũi như một gia sư tận tâm. Đây chính là lời hứa của việc học “đúng lúc, đúng chỗ” được đẩy đến đỉnh cao logic của nó – không chỉ tạo nội dung khi cần, mà còn tạo nội dung *cho một cá nhân cụ thể* khi cần. Đối với Google, đây dường như là lợi thế then chốt trong “cuộc đua AI” đang diễn ra: không chỉ là sức mạnh tính toán thô, mà còn là sự tích hợp thông minh một cách dễ dàng với kho dữ liệu cá nhân hóa khổng lồ mà hãng đang quản lý.

Tôi chợt nghĩ về hành trình ngẫu hứng của chính mình qua thế giới thông tin trực tuyến. Vô vàn tab tôi để mở, những bài viết lưu lại “để đọc sau”, hay những khóa học tôi đăng ký với thiện chí lớn nhất. Đó là một căn gác kỹ thuật số, chất đầy những báu vật tri thức tương đương với những cuốn sách chưa mở kia – những kho tàng tích trữ “phòng hờ” cho một khoảnh khắc nào đó cần đến. Và thế là, ý niệm về việc học “đúng lúc, đúng chỗ”, được thúc đẩy bởi AI có thể “nặn” ra bài học từ hư không, mang lại cảm giác vừa phấn khích vừa thoảng chút bất an. Liệu điều này có đồng nghĩa với sự kết thúc của những chương trình giảng dạy vĩ đại, bao quát? Liệu chúng ta có đơn thuần trở nên thành thạo trong việc truy vấn một nhà tiên tri số để có chính xác kiến thức mình cần ngay tại thời điểm đó?

Công nghệ này, như những người ủng hộ nó sẵn sàng thừa nhận, chưa hoàn hảo. Nó vẫn còn khá thô sơ, với chi phí và những lỗi nhỏ nhặt nhắc nhở rằng đây mới chỉ là giai đoạn đầu. Tuy nhiên, nếu gạt bỏ nó vì những khiếm khuyết này thì cũng giống như việc gạt bỏ những chiếc xe không ngựa đầu tiên chỉ vì chúng thỉnh thoảng hỏng hóc và làm hoảng sợ gia súc. Quỹ đạo đã rõ ràng: công nghệ này sẽ không trở nên tồi tệ hơn; nó sẽ chỉ ngày càng tinh vi hơn, liền mạch hơn, và gắn kết mật thiết hơn với các quá trình nhận thức của chúng ta. Câu hỏi thực sự đặt ra, vậy thì, không phải là liệu chúng ta *có thể* tạo ra bài học theo yêu cầu hay không, mà là sự chuyển dịch này có ý nghĩa gì đối với chính nghệ thuật dạy học. Nếu AI trở thành người quản lý thông tin không mệt mỏi, người giải thích kiên nhẫn vô tận, người quay video tức thời, vậy thì còn lại gì cho nhà giáo dục con người? Có lẽ vai trò của chúng ta sẽ phát triển, chuyển từ việc đơn thuần truyền tải nội dung sang điều gì đó sâu sắc hơn: nuôi dưỡng sự tò mò, định hình những câu hỏi sâu sắc, bồi đắp trí tuệ – nghệ thuật không chỉ biết *học cái gì*, mà còn biết *tại sao* điều đó quan trọng, và *làm thế nào* để thực sự tương tác với dòng chảy tri thức vô tận, đang tuôn trào ngay trong tầm tay chúng ta. Lớp học, có vẻ như, không biến mất; nó chỉ đơn thuần trở nên hiện hữu khắp nơi, và thách thức của chúng ta là điều hướng những chân trời vô tận, đang dần hóa lỏng của nó.