Người ta nói Elon Musk là tỉ phú, là kẻ điên rồ, nhưng tôi lại thấy ở đó một hành trình thầm lặng, một sự cặm cụi đến khó tin. Anh ấy bảo, ngay từ đầu, mình chỉ muốn làm điều gì đó “hữu ích” thôi, chứ không nhất thiết phải là “vĩ đại”.

Hồi ấy là năm 1995. Anh ấy đang đứng trước một ngã rẽ. Một bên là tấm bằng tiến sĩ vật liệu ở Stanford, tập trung vào tụ điện cho xe điện, một bên là “cái thứ gọi là internet” mà hồi đó ít người biết đến. Không hiểu sao, anh ấy lại chọn internet, chọn cách tự mình “giúp xây dựng nó một chút thôi”. Từng bước một, anh ấy tự tay viết ra những bản đồ internet đầu tiên, những trang vàng, trang trắng. Gian nan lắm chứ, văn phòng không có máy chủ, không có đường truyền T1, phải khoan sàn nhà để nối cáp với nhà cung cấp dịch vụ. Anh ấy cùng anh trai và một người bạn cứ thế mà sống, mà ngủ ngay tại văn phòng thuê có 500 đô một tháng, tắm thì ra YMCA. Vất vả đến thế.

Zip2 sau này cũng thành công, bán được gần 300 triệu đô, anh ấy được 20 triệu đô la. Nhưng cái cảm giác bị “trói buộc” bởi những công ty truyền thông cũ kỹ, những nhà đầu tư và thành viên hội đồng quản trị chỉ muốn Zip2 phục vụ cho mục đích của họ, nó cứ làm anh ấy day dứt mãi. Anh ấy muốn làm gì đó thật “tự do”, trực tiếp đến với người dùng. Không hiểu sao, lúc đó anh ấy còn định xin việc ở Netscape, cứ loay hoay đứng ở sảnh mà lại ngại không dám bắt chuyện. Thế là, cái duyên làm chủ nó đến, như một sự tình cờ vậy, vì anh ấy nhận ra mình “phải tự lập công ty” nếu muốn đóng góp cho internet.

Sau Zip2, với 20 triệu đô trong tay, anh ấy lại “nhảy vào vòng đấu” ngay lập tức. Cảm giác đôi cánh bị “cắt cụt” ở Zip2 khiến anh ấy muốn một sự tự do tuyệt đối. Thế là X.com ra đời, sau này sáp nhập với Confinity để tạo thành PayPal. Tôi đọc được rằng, PayPal là nơi ươm mầm cho biết bao nhiêu nhân tài khác sau này. Anh ấy kể, lúc nhận được tấm séc 20 triệu đô, trong tài khoản chỉ còn 10 ngàn đô. Và không chút do dự, anh ấy đổ gần như tất cả số tiền đó vào X.com cùng các dự án khác, cứ như “giữ lại toàn bộ con chip trên bàn vậy”. Nghe sao mà liều lĩnh, mà cũng ấm lòng đến lạ.

Rồi sau PayPal, một câu hỏi tự dưng xuất hiện trong đầu anh ấy: “Tại sao con người chưa lên sao Hỏa?”. Anh ấy vào trang web NASA, tìm mãi, mà chẳng thấy một kế hoạch cụ thể nào cả. Không hiểu sao, lúc đó anh ấy lại nghĩ đến một dự án nhân ái, gọi là “Sự Sống Lên Sao Hỏa”, chỉ đơn giản là đưa một nhà kính nhỏ với gel dinh dưỡng khô lên đó, trồng vài cây xanh để tạo động lực, một “bức ảnh triệu đô” đầy hy vọng (những cây xanh trên nền đỏ). Hành trình này đưa anh ấy đến Nga vào năm 2001-2002, để hỏi mua những tên lửa đạn đạo liên lục địa đã ngừng hoạt động (trừ đầu đạn hạt nhân). Chuyến đi thật “kỳ lạ”, cứ mỗi lần hỏi, giá lại cứ tăng vọt. Thế là anh ấy nhận ra, vấn đề không phải là không muốn lên sao Hỏa, mà là chi phí quá đắt đỏ, đến mức “phá vỡ ngân sách của NASA”.

Và thế là SpaceX ra đời vào năm 2002. Anh ấy bảo, cơ hội thành công chỉ dưới 10%, thậm chí có thể chỉ 1%, vì trước đó chưa có một công ty tên lửa thương mại nào thành công cả. Nhìn những con số đó, tôi tự hỏi, điều gì đã thôi thúc một người làm những việc tưởng chừng không tưởng như vậy? Anh ấy nhấn mạnh, ban đầu nó không được hình dung là một doanh nghiệp lợi nhuận, mà là một giải pháp cần thiết cho nhu cầu của con người.

Mấy nay, tôi lại đọc được rằng anh ấy nói về AI. Anh ấy thấy AI sẽ thay đổi cả tương lai, làm kinh tế toàn cầu lớn hơn gấp 10 lần, và cuối cùng có thể gấp hàng ngàn, hàng triệu lần, đưa loài người đến một “nền văn minh quy mô đám mây”. Nghe thật là choáng váng.

Không hiểu sao, tôi lại thấy rất thấm thía khi anh ấy nói về “tìm kiếm chân lý”. Trong kỹ thuật, trong việc chế tạo tên lửa hay xe hơi, toán học và vật lý là những vị “quan tòa nghiêm khắc”, không thể lừa dối được. Nó khác hẳn với chính trị, nơi mà “tín hiệu-nhiễu” quá cao, toàn là dối trá. Anh ấy bảo, đó là “nhiệm vụ chính” của mình, còn chính trị chỉ là “nhiệm vụ phụ” trong chốc lát. Một sự so sánh thật rõ ràng, rành mạch.

Đó là toàn bộ những gì tôi “lắng nghe” được từ hành trình của anh ấy. Nhìn thì có vẻ phức tạp, nhưng tôi nghĩ nó cũng là một kiểu khám phá, một hành trình nho nhỏ của riêng mình. Anh ấy không nghĩ mình sẽ làm được điều “vĩ đại”, anh ấy chỉ muốn “có ích”. Và không hiểu sao, điều đó lại khiến tôi thấy nhẹ nhõm, và cũng rất đỗi ấm lòng.