Dạo này, không hiểu sao tôi cứ hay suy nghĩ về những dòng chữ mình đọc mỗi ngày trên mạng. Có khi là một bài viết ngắn trên LinkedIn, một bình luận vui trên YouTube, hay cả những email công việc. Nhiều lúc, lòng cứ thấy là lạ, như có gì đó không đúng lắm, dù câu chữ vẫn trôi chảy, rành mạch. Rồi một ngày, tôi tình cờ xem được một chia sẻ của anh Evan Edinger. Anh ấy nói, đến năm 2025, kỹ năng phân biệt đâu là văn của người, đâu là “tâm sự” của máy, sẽ trở thành điều cốt yếu. Tôi nghe mà thấy vừa tò mò, vừa hơi hoang mang một chút.

Anh Evan chỉ ra một điều nhỏ nhặt nhưng đầy thú vị: cái dấu gạch ngang dài (M-dash —). Không hiểu sao, những mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) như ChatGPT lại “yêu” nó đến thế. Người thường mình, có mấy ai gõ được nó dễ dàng đâu. Thế mà AI cứ dùng lia lịa, đặc biệt ở những nơi cần sự thoải mái. Anh Evan cũng bảo, một dấu gạch ngang thì chẳng nói lên điều gì, nhưng nếu nó cứ xuất hiện nhiều lần, lại đi kèm những “dấu hiệu” khác, thì có lẽ mình nên để ý.

Rồi còn cả những cấu trúc câu cứ lặp đi lặp lại, như kiểu “Nó không chỉ là X, nó còn là Y”. Nghe thì hay ho, nhưng khi đọc nhiều bài của AI, tôi thấy nó cứ na ná nhau, như một công thức được lập trình sẵn. AI cũng thường thích sắp xếp mọi thứ thành danh sách ba hay năm điểm, kiểu như “kể một câu chuyện, truyền tải cảm xúc, và tạo ra một hình ảnh sống động”. Con người mình cũng thích số lẻ, nhưng AI lại dùng nó một cách có vẻ “có chủ đích” hơn, để “tối ưu hóa” sự thu hút.

Đặc biệt trên LinkedIn, tôi nhận thấy AI hay có một “công thức” chung cho bài viết: một câu mở đầu gây chú ý, giới thiệu bản thân, rồi đến những gạch đầu dòng, kết quả đạt được, và một lời kết. Kèm theo đó là những dấu xuống dòng, vài cái emoji. Nhìn thì chuyên nghiệp, nhưng đọc kỹ lại thấy nó cứ giống nhau đến kỳ lạ, như được “làm thủ công” từ vô vàn bài viết chung chung khác.

Cái cảm giác “kỳ lạ” này cứ đeo bám tôi mãi. Dù ngữ pháp đúng, từ vựng chuẩn, nhưng đọc lên vẫn thấy “sai sai”, như rơi vào “thung lũng kỳ lạ” của ngôn ngữ. Rồi AI cũng rất thích dùng những từ ngữ “đao to búa lớn”, từ hoa mỹ mà rốt cuộc chẳng nói lên điều gì cụ thể: “nâng tầm”, “khám phá sâu sắc”, “giải pháp đổi mới”, “thiết thực”. Nghe thì “sang”, nhưng lại rỗng tuếch. Cứ như là nó muốn nói thật nhiều, nhưng lại chẳng muốn chạm đến điều gì cụ thể vậy.

AI cũng hay khen ngợi một cách quá đáng, những lời “có cánh” nghe ngọt ngào nhưng lại thiếu đi sự chân thành. “Gây mê hoặc”, “mang lại sức sống một cách chân thật và sống động” – những lời lẽ kiểu này cứ khiến mình hơi rờn rợn. Rồi cả những phép so sánh, ẩn dụ kỳ quặc nữa. Nó cố gắng bay bổng, nhưng đôi khi lại cho ra những hình ảnh “nghịch lý”, như “ngọn hải đăng giữa màn sương dày đặc” hay “miếng băng gạc làm từ giấy nhám”. Đọc xong chỉ thấy bật cười. Và một điều nữa, là AI rất hay lặp lại. Nó cứ giải thích dài dòng, cung cấp thông tin không cần thiết, cứ như sợ mình không hiểu ấy. Kiểu như “màu sắc của bầu trời là một hiện tượng đã mê hoặc con người qua nhiều thế kỷ” chỉ để nói về màu xanh. Tôi nghĩ, đôi khi, sự đơn giản lại là cái đẹp nhất.

Vậy thì, đâu là cái “dấu ấn” của con người? Tôi nghiệm ra rằng, nó nằm ở những điều rất đỗi đời thường. Đó là khi ta kể một câu chuyện cá nhân, một kỷ niệm vui, một góc nhìn riêng mình. Những chi tiết cụ thể, không khuôn mẫu. Rồi ngữ pháp, nó đâu cần phải hoàn hảo như sách giáo khoa, nhất là trong những tin nhắn thân mật. Cái “sai” đôi khi lại là cái “đúng” nhất của con người. Và đặc biệt, con người mình có thể “lạc đề”. Một suy nghĩ bất chợt, một liên tưởng thú vị, dù không theo một logic tuyến tính nào, nhưng lại làm cho câu chuyện thêm phần phong phú, đầy màu sắc. Cái đó, AI khó mà làm được.

Sau cùng, anh Evan Edinger đã đúc kết lại bằng một điều mà tôi nghĩ là cốt lõi nhất: cái “vibe check”. Ngôn ngữ AI, dù có hoàn hảo đến mấy, vẫn thiếu đi cái “rung động” của một trái tim. Nó “tử tế kiểu công ty”, nghe thì có vẻ ổn, nhưng lại thiếu sự chân thành, thiếu đi cái “linh hồn” của một con người. Cứ như là mình đọc một lời chúc mừng sinh nhật, nhưng lại không cảm nhận được tình cảm của người viết vậy. Cái “linh cảm” này, tôi tin, là cái điều cuối cùng giúp chúng ta nhận ra đâu là thật, đâu là giả.

Thế giới năm 2025 có lẽ sẽ đầy rẫy những dòng chữ được tạo ra bởi máy móc. Nhưng tôi tin, chúng ta vẫn sẽ có đủ nhạy cảm, đủ tinh tế để nhận ra đâu là giọng nói của một con người thật sự, đâu là “tâm sự” được chắt lọc từ dữ liệu. Hành trình này, có vẻ không phức tạp như mình nghĩ ban đầu, nó đơn giản chỉ là việc lắng nghe trái tim mình mà thôi.