Ngày xưa, mỗi khi nghĩ về việc học, tôi cứ nhớ mãi những trang sách cũ kỹ, mùi giấy thơm lừng, và cái cảm giác bình yên khi ngồi trong thư viện, biết rằng mọi thứ mình đọc đều đã được kiểm chứng, đã được bao thế hệ thầy cô chắt lọc. Nó cứ như một cái gốc cây già cỗi, vững chãi lắm.

Rồi bỗng dưng, công nghệ gõ cửa. Đặc biệt là cái thứ gọi là AI tạo sinh này. Thoạt đầu, tôi cứ thấy nó lạ lẫm, như một đứa trẻ con mới lớn, tràn đầy năng lượng nhưng cũng hơi… bốc đồng.

Phải nói thật lòng, tôi đã từng mê mẩn lắm. Một công nghệ có thể cá nhân hóa việc học, giúp đỡ những đứa trẻ ở nơi xa xôi hẻo lánh, thậm chí là có thể đóng vai gia sư riêng cho từng bạn… Nghe thật diệu kỳ, cứ như một giấc mơ vậy. Tôi đã nghĩ, à, đây rồi, đây chính là ‘sự đổi mới của cả một đời người’ mà người ta vẫn hay nói.

Hồi đó, tôi cứ cười tủm tỉm một mình, nghĩ mình thật may mắn khi được chứng kiến những điều này.

Thế rồi, cái cảm giác chông chênh bắt đầu len lỏi. Không hiểu sao, mỗi lần dùng AI, tôi lại thấy thiếu vắng một điều gì đó. Nó cứ thao thao bất tuyệt, câu chữ mượt mà lắm, nhưng lại không có cái ‘nguồn gốc’ rõ ràng. Cứ như một người nói rất hay, nhưng hỏi đến chứng cứ thì lại… ngập ngừng. Người ta bảo, AI nó chỉ ‘biết từ tiếp theo tốt nhất’, chứ nó nào có ‘biết sự thật’ đâu. Nghe xong mà thấy lòng mình cứ… lạ lạ.

Cứ như một cuốn sách đẹp đẽ nhưng không có tên tác giả, không có nhà xuất bản vậy đó. Đọc thì thích, nhưng tin thì hơi khó.

Trong một buổi trò chuyện nho nhỏ, tôi có hỏi các bạn sinh viên. Ai cũng hào hứng kể về việc dùng AI như thế nào. Còn thầy cô thì lại bảo, mọi thứ vẫn đang ‘loay hoay’ lắm. Cái khoảng cách này, nó cứ như một nhịp cầu chưa bắc xong vậy. Một bên thì chạy băng băng, một bên thì vẫn còn đang ngó nghiêng, dò dẫm từng bước một. Buồn phết đấy.

Rồi tôi nhớ mãi một lần, có cô giáo nọ đã đổi tên bảng tên của mình thành ‘AI nguyên bản = Chính trực học thuật’. Hồi đó, tôi còn mải mê với cái ‘thiên vị công nghệ’ của mình, nên chỉ cười xòa, nghĩ bụng cô ấy ‘chắc là hơi khó tính’. Nhưng rồi đêm về, nằm trằn trọc, cái câu nói ấy cứ ám ảnh mãi. ‘Cô ấy có lẽ đúng hơn mình nghĩ nhiều’. Lúc đó, lòng mình thay lá, nhận ra rằng, cái sự ‘tiện lợi’ đôi khi lại phải đánh đổi bằng cái ‘nền móng’ của sự thật. Thật là một bài học đắt giá.

*

Có lẽ, tương lai của giáo dục sẽ có hai ngả rẽ. Một là, ta cứ để AI chạy tự do, miễn phí, và rồi nó sẽ tràn ngập những thông tin không kiểm chứng, những thứ ‘nghe có vẻ hay ho’ nhưng lại không thật. Lúc đó, con em mình sẽ học trên một nền tảng mà sự thật bị bóp méo, bị ‘dùng làm tiền’ cho những lợi ích khác. Hai là, ta cùng nhau ‘chọn lọc’, xây dựng một AI thật sự đáng tin, như một cuốn sách giáo khoa khổng lồ, mà ai cũng có thể tiếp cận, ai cũng có thể tin tưởng. Nó cứ như một ‘món quà công cộng’ vậy.

Nhưng để có được món quà ấy, ta phải ra tay. Ngay bây giờ. Chứ không phải đợi thêm một thập kỷ nữa đâu.

Không hiểu sao, tôi cứ nghĩ về AI như một chiếc gương. Nó không phải thầy giáo, cũng không phải một cuốn sách. Nó chỉ phản chiếu lại những gì ta đưa vào. Nếu ta cứ để những điều không đúng, những thông tin chưa rõ ràng đi vào, thì rồi hình ảnh phản chiếu trong chiếc gương ấy cũng sẽ méo mó, không thật.

Giá mà, những thế hệ sau này, khi nhìn vào kiến thức mình học được, họ vẫn có thể tin tưởng tuyệt đối, như cái cách tôi từng tin vào những trang sách cũ của ông mình. Cái tương lai ấy, đang được viết từng nét một, ngay lúc này đây. Câu hỏi duy nhất là, ai sẽ cầm cây bút đây? Có lẽ, đó nên là chúng ta, và cái nét chữ ấy, nên được viết bằng sự thật. Thế thôi.