Bài toán ‘gấp protein’ từng khiến giới khoa học vật vã hàng thập kỷ, nay đã bị AI ‘giải quyết’ chỉ trong chớp mắt. Rốt cuộc, công nghệ này có thực sự cứu rỗi nhân loại lười biếng, hay chỉ là chiêu trò mới để chúng ta ảo tưởng về một tương lai tươi sáng?

Nhiều khi tôi thấy thế giới này ngộ nghĩnh phết. Mình cứ hay nghĩ, những chuyện to tát như bệnh tật hay biến đổi khí hậu thì chắc phải cần những giải pháp gì đó thật lớn lao, thật vĩ đại.

Ấy vậy mà, đôi khi câu trả lời lại nằm ở một thứ nhỏ xíu, nhỏ đến mức mắt thường chẳng thể nào nhìn thấy được. Một thứ gọi là protein.

Hồi đầu nghe qua, tôi cứ nghĩ đây là chuyện gì đó xa xôi lắm, chỉ dành cho các nhà khoa học trong phòng thí nghiệm. Nhưng rồi, khi đọc được một câu chuyện, tôi đã phải dừng lại một nhịp để ngẫm nghĩ. Người ta kể rằng, trong suốt sáu mươi năm, hàng chục ngàn nhà sinh vật học cần mẫn, có khi dành cả đời mình, cũng chỉ mới vẽ ra được hình thù của khoảng 150.000 protein.

Rồi đùng một cái, một nhóm chỉ có mười lăm người, chỉ trong vài năm, đã tìm ra cấu trúc của… 200 triệu protein.

Tôi không biết bạn thế nào, chứ tôi nghe xong thì cứ ngẩn người ra. Cảm giác giống như có người đang cặm cụi đi bộ xuyên một sa mạc mênh mông, và rồi bỗng có ai đó lái một chiếc xe vèo qua, đến đích trong chớp mắt. Chẳng có phép màu nào cả. Họ chỉ đơn giản là có một người bạn đồng hành mới, tên là Trí tuệ nhân tạo.

*

Chuyện này làm tôi cứ nghĩ mãi. Hóa ra, protein giống như những cỗ máy tí hon trong cơ thể mình, và hình dáng của chúng quyết định tất cả. Hiểu được chúng gấp lại như thế nào cũng giống như có được chiếc chìa khóa để mở ra cánh cửa của sự sống. Trước đây, để tìm ra một chiếc chìa khóa thôi, có khi đã tốn cả thanh xuân của một người. Chậm đến nao lòng.

Ấy thế mà AI lại làm được. Thậm chí có một chuyện dễ thương là, thành công này có cả sự góp sức của những người chơi game. Một trò chơi tên là Foldit, nơi mọi người vào chơi chỉ để cho vui, lại vô tình giúp các nhà khoa học giải những câu đố hóc búa nhất.

Hóa ra đôi khi, lời giải không nằm ở những bộ óc uyên bác nhất, mà lại đến từ những lúc ta thảnh thơi chơi một trò chơi nào đó.

*

Câu chuyện về protein và AI này, có dính dáng gì đến cuộc sống của một người bình thường như mình không nhỉ?

Tôi nghĩ là có. Nhiều lắm.

Tôi nhận ra, đôi khi mình cũng giống như những nhà khoa học ngày xưa, cứ cặm cụi, cứ loay hoay mãi với những vấn đề cũ theo cách cũ. Mình cố gắng làm việc chăm chỉ hơn, nhưng lại quên mất rằng có thể có một con đường hoàn toàn khác, một cách làm khác hẳn, giống như cách AI đã làm. Thay vì chỉ tối ưu cái cũ, có lẽ ta nên dừng lại và tự hỏi: Liệu có một “AlphaFold” nào cho vấn đề của riêng mình không?

Người ta còn đi xa hơn, họ dùng AI để tự tạo ra những loại protein hoàn toàn mới, những cỗ máy sinh học chưa từng tồn tại. Nghe có chút gì đó liều lĩnh, nhưng nó mở ra những cánh cửa không tưởng để chữa bệnh, để tạo ra vật liệu mới.

Tôi không nghĩ nhiều đến chuyện làm giàu từ những thứ này đâu. Nhưng chỉ cần nghĩ rằng, nhờ những đột phá như vậy mà một ngày nào đó sẽ có thêm nhiều người được chữa lành, thế giới sẽ bớt đi một chút nhọc nhằn… tự nhiên thấy lòng mình cũng vui lây.

Niềm vui có khi chỉ đơn giản là cảm giác mình đang là một phần nhỏ bé của một sự tiến bộ lớn lao.

Và có lẽ, chúng ta cũng có thể thử áp dụng điều đó vào cuộc sống của mình. Thay vì cố gắng giải quyết cả một mớ bòng bong, thử tìm ra đâu là “hạt nhân” quan trọng nhất của vấn đề, đâu là thứ nếu được gỡ ra thì mọi thứ khác sẽ tự động vào nếp. Giống như cách một protein tự “gấp” mình vào đúng hình dạng vậy.

Rốt cuộc, hạnh phúc có khi nào lại giản đơn là được chứng kiến thế giới quanh mình đang dần tốt đẹp hơn, dù chỉ là một chút xíu không nhỉ?

Thế thôi.