Hôm đó, John Lennox – giáo sư toán học, triết gia và tác giả Cơ Đốc giáo – được mời phát biểu tại một hội thảo ở London, nơi quy tụ các lãnh đạo Cơ Đốc. Chủ đề nghe đơn giản mà không hề dễ nuốt: “Trí tuệ nhân tạo và con người là gì?”

Lúc đầu ông từ chối. “Tôi không phải chuyên gia AI,” ông bảo.

Nhưng rồi họ nài nỉ: “Chúng tôi cần một nền tảng Kinh Thánh. Không phải chỉ nói về công nghệ, mà là nói về con người – dưới ánh sáng của đức tin.”

Vậy là ông bắt đầu nghiên cứu. Ban đầu chỉ định làm một bài nói chuyện. Cuối cùng, ông viết ra một cuốn sách. Rồi thêm một bản cập nhật mới ra mắt cuối 2024. Tên sách là “2084”, như một cách chơi chữ với “1984” của Orwell – nhưng thay vì cảnh báo về chính trị độc tài, nó là lời chất vấn về tương lai nhân loại khi đối mặt với AI.

AI – kỳ diệu và… cần dè chừng

Một trong những ví dụ khiến Lennox kinh ngạc là việc AI có thể phân tích cấu trúc protein. Trước đây, một nghiên cứu sinh phải mất 5 năm để giải mã một protein. Nhưng vào năm 2022, nhờ AI, 200 triệu protein được phân tích trong thời gian kỷ lục.

“Đây không phải khoa học viễn tưởng. Đây là narrow AI – trí tuệ nhân tạo hẹp – đang cứu người mỗi ngày,” ông giải thích.

Ví dụ? Một hệ thống học từ hàng triệu ảnh X-quang phổi được bác sĩ gán nhãn, sau đó chẩn đoán hình ảnh của bạn chính xác hơn cả bệnh viện địa phương. Hoặc AI được Rosalyn Picard phát triển có thể dự đoán cơn co giật sắp xảy ra ở người bệnh để họ được cứu kịp thời.

Nhưng bên cạnh những điều kỳ diệu ấy, Lennox cảnh báo: “Narrow AI thì hữu ích. Nhưng thứ khiến tôi lo là AGI – trí tuệ nhân tạo tổng quát – loại được kỳ vọng sẽ có ý thức, có thể thay thế hoặc vượt qua con người.”

Và rồi ông kể về những giấc mơ… hơi đáng sợ.

Khi người ta mơ thành… Chúa

Có hai hướng phát triển AGI:

1. Nâng cấp con người bằng chip não, kỹ thuật cyborg – để trở thành siêu nhân.
2. Tạo một thực thể phi sinh học – não silicon – để tải hết trí nhớ, suy nghĩ con người vào đó. “Bất tử”, họ gọi vậy.

Và những người mơ điều đó không chỉ là nhà văn viễn tưởng. Nhà thiên văn học hoàng gia Anh, Lord Rees, từng dự đoán rằng trong tương lai, trí tuệ không còn là sinh học, mà là máy móc. Và con người hiện tại – nếu còn nhớ đến – chỉ là ký ức mờ nhạt.

Lennox phản biện: “Chúng ta vẫn không hiểu ý thức là gì. Nói nó ‘tự nhiên xuất hiện’ thì chẳng khác gì nói ‘nó xuất hiện như ma thuật’. Mà nếu AI tạo ra được sự sống, điều đó chỉ chứng minh trí tuệ là cần thiết để tạo ra sự sống – chứ không phải sự sống có thể xuất hiện tự nhiên.”

Transhumanism – người hay Chúa?

Và rồi câu chuyện xoay sang một người nổi tiếng khác: Yuval Noah Harari, tác giả Homo Deus.

Harari cho rằng chúng ta đã vượt qua giai đoạn tiến hóa tự nhiên. Từ nay trở đi, con người sẽ thiết kế lại chính mình, vượt qua giới hạn, trở thành “các vị thần”.

Lennox cười chua chát. “Ý tưởng này không mới. Nó có từ… sáng thế ký. Rắn dụ con người: ‘Hãy ăn trái cấm và các ngươi sẽ như Chúa’.” Và kể từ đó, nhân loại không ngừng tìm cách trở thành Đấng Tối Cao.

Ông dẫn thêm: C.S. Lewis từng nói nếu ta thay đổi germline – dòng gen di truyền – ta không còn tạo ra con người, mà là tạo vật nhân tạo. Khi ta cố gắng “nâng cấp loài người”, mà không giải quyết vấn đề đạo đức và bản chất sa ngã, thì sớm muộn gì ta cũng tái diễn bi kịch như Đức Quốc xã hay Liên Xô.

Đặt lại câu hỏi: Con người là gì?

Với Lennox, có hai ranh giới:

• Sửa chữa những gì hỏng hóc do thời gian (như đeo kính, thay khớp gối…) thì được.
• Tái định nghĩa con người là gì – như biến não người thành chip, hay tải “linh hồn” lên đám mây – thì đã bước sang vai của Đấng Sáng Tạo.

Ông cảnh báo: nếu không có nền tảng đạo đức, chúng ta đang bước vào một thế giới nơi AI không chỉ phản ánh sự thông minh, mà còn khuếch đại lòng tham, sự thao túng, và đòi hỏi kiểm soát.

Thế hệ Alpha – lớn lên cùng AI

Khi được hỏi về thế hệ mới – những đứa trẻ sinh ra giữa thời kỳ AI bùng nổ – Lennox so sánh với thời mạng xã hội:

“Social media đã làm gì với não trẻ? Giờ tới lượt AI kết hợp với thực tế ảo. Nếu VR hấp dẫn hơn RL (real life), thì chúng ta có vấn đề lớn.”

Ông chia sẻ về một thử nghiệm: một nhóm mẹ ở Anh rủ nhau cho con cai smartphone một tuần, đưa ra thiên nhiên. Kết quả? Trẻ em về nhà và không còn muốn dùng điện thoại nữa.

Nhưng vấn đề không nằm ở thiết bị, mà là ý thức của người lớn. Nếu người dùng không phân biệt được giữa tiện ích và sự phụ thuộc, thì sẽ rất dễ bị AI dẫn dắt theo cách họ không kịp nhận ra.

Atheism – thế giới quan lung lay

Và rồi câu hỏi cuối cùng: “Ông từng nói: ‘Tôi tin rằng Chúa sẽ sống sót sau khoa học. Nhưng chủ nghĩa vô thần thì không.’ Tại sao vậy?”

Lennox trả lời bằng một câu chuyện đơn giản:

“Tôi hỏi một nhà khoa học: ‘Bạn làm khoa học bằng gì?’ – Họ bảo: ‘Bằng não’. Tôi lại hỏi: ‘Não bạn là sản phẩm gì?’ – ‘Một tiến trình mù quáng, không mục đích, không trí tuệ’. Vậy tôi hỏi: ‘Bạn có dám tin vào bộ não đó không?’”

Ông kết luận: “Nếu não ta chỉ là sản phẩm của sự ngẫu nhiên mù lòa, thì mọi tư duy, kể cả chủ nghĩa vô thần, cũng mất nền tảng. Chính sự tồn tại của lý trí đã là bằng chứng cho thấy có một nguồn trí tuệ lớn hơn đằng sau vũ trụ.”

---

Lời kết: Không phải chống AI, mà là đối thoại với nó

Cuốn sách 2084 không phải để hù dọa về một tương lai đen tối. Mà là để đặt lại những câu hỏi đã cũ nhưng chưa bao giờ lỗi thời: Con người là gì? Ý thức là gì? Ai có quyền quyết định tương lai?

Lennox không chống AI. Ông tôn vinh những ứng dụng cứu người. Nhưng ông kêu gọi cẩn trọng, khiêm nhường và tỉnh thức – bởi vì AI không chỉ là công nghệ, mà là tấm gương phản chiếu tham vọng sâu kín nhất của loài người: trở thành Chúa.